Bolesław Leśmian to młodopolski poeta, który chętnie posługiwał się zmodernizowaną wersją ballady, a jednymi z głównych tematów jego twórczości były uczucia i natura. Uważany był za jedną z najoryginalniejszych postaci swego okresu, posługiwał się nawet własną grupą neologizmów, dla których stworzono specjalną nazwę leśmianizmy. Wiersz “Z lat dziecięcych” opublikowano w tomiku „Napój cienisty” w 1936 roku. Poeta wraca w nim do szczęśliwych dni swojego dzieciństwa.
Z lat dziecięcych – analiza utworu
Leśmian zastosował w tym utworze lirykę bezpośrednią. Oznacza to, że podmiot liryczny ujawnia się odbiorcy w pierwszej osobie liczby pojedynczej, mówiąc na przykład: “przypominam”, “wołam”, “podoba mi się” czy “co mi jeszcze z lat dawnych się marzy”. Podmiot w ten sposób zdradza, że jest osobą dojrzałą, która dzieciństwo ma już dawno za sobą i teraz je z sentymentem wspomina.
Budowa wiersza oparta jest na podziale na strofy, a każda z nich charakteryzuje się inną liczbą wersów. Utwór napisano trzynastozgłoskowcem, średniówka wypada po siódmej sylabie. Leśmian zastosował regularne rymy parzyste aabb.
Jak zwykle w poezji Leśmiana nie brak środków stylistycznych, a zwłaszcza charakterystycznych dla tego autora neologizmów. Ich przykładami są słowa takie jak “liściasto” czy “podobłoczach”. Poeta stworzył nowe określenia, które według niego lepiej oddawały sensy, jakie chciał przekazać odbiorcy oraz zmusił go do wysiłku ich interpretacji. Podobną funkcję mają w tym tekście również poetyckie metafory, na przykład “I pokój, przepełniony wiosną i upałem, I tym moim po kątach rozwłóczonym ciałem“ czy “głowę gmatwając w szumach”.
Leśmian nie stronił też od personifikacji, ożywiającej tekst i nadającej rzeczom martwym cech ludzkich (“I po schodach, co lubią biegnących stóp wrzawę…”, “ i słońce śpi — w sianie”). Nie zabrakło też poecie epitetów, malujących przed czytelnikiem szczegółowy obraz, na przykład “własne wołanie”, “stłumić tak trudno” czy “rozwłóczone ciało”. Autor często sięga po wykrzyknienia, najwyraźniej podkreślające intensywność jego wspomnień (“Same liście i twarze!… Liściasto i ludno!”, “Śmiech stłumić tak trudno!” czy “Oddech nieba mam – w piersi! – Drzew wierzchołki – w oczach!”). Leśmian zadaje też raz po raz pytania retoryczne, które są osadzone w przeszłości podmiotu lirycznego, na przykład “A jeszcze? Co mi jeszcze z lat dawnych się marzy?”.
Z lat dziecięcych – interpretacja wiersza
W utworze tym podmiot liryczny wspomina swoje dzieciństwo, które w jego oczach nabiera cech właściwie raju, staje się pięknym mitem. Wiersz jest zapisem jego refleksji na ten temat, jest to właściwie zmysłowa impresja, gdzie podmiot bardziej czuje w sobie tamten czas, niż wspomina konkretne, osadzone w czasie wydarzenia. W jego wspomnieniach trwa ciepła wiosna, przyroda rozkwita, a człowiek harmonizuje się z nią, staje się jednością – we wspomnieniach podmiotu jest równocześnie “liściasto i ludno”. W tle nie da się wyczuć miasta, cywilizacji czy postępu, podmiot przenosi się do miejsca oddalonego od społeczeństwa, ogarniętego przez przyrodę.
Podmiot liryczny idealizuje swoje dzieciństwo, nie spotyka go nic złego w jego wspomnienia. Bije z niego czysta radość dziecka, które jeszcze może przeżywać spokojnie swoje emocje i spędzać czas na chłonięciu natury i otoczenia. Nie jest jeszcze ono wtłoczone w ramy dorosłości, w obowiązki i konwenanse. Może po prostu pochłaniać świat i przyjmować go takim, jaki on jest naprawdę.
Przywoływane wspomnienia są bardzo zmysłowe – podmiot skupia się na odczuciach takich jak ciepło, brzmienie śmiechu, zapachy natury (pachnie macierzanka, zapewne nagrzana słońcem) czy dudnienie kroków. Rytm wiersza przypomina te emocje – pauzy i wykrzyknienia naśladują odczucia i przeżycia dziecka, które zachwyciło się światem i w ten właśnie sposób opowiada o tym dorosły podmiot liryczny.
Podmiot liryczny próbuje odtworzyć swoje myśli z dzieciństwa i powrócić na chwilę do tej mitycznej, szczęśliwej krainy, ale nie jest to już do końca możliwe. Lata dzielące oba momenty sprawiają, że dystans jest zbyt duży i niemożliwy do pokonania. Podmiot już nigdy nie wróci do tej radości, do tej czystości i bezpośredniości przeżycia, które miały miejsce w latach dziecięcych. Jego wspomnienia są także subiektywne, zapewne zniekształcone przez upływający czas, zapamiętane zostało więc bardziej wrażenie niż fakty. Dzieciństwo staje się więc utraconym rajem, niedostępną krainą, w której wszystko było lepsze, prostsze i piękniejsze. Podmiot liryczny ogarnięty jest więcej nostalgią i sentymentem, chciałby odtworzyć tamten czas. Być może jest także rozczarowany dorosłością i tym, co ona mu przyniosła.
Wiersz jest więc impresją wspomnień beztroskiego dzieciństwa spędzonego na łonie natury. Podmiot liryczny z nostalgią stara się odtworzyć tamten czas, który zapisał się w jego pamięci głównie za pomocą zmysłów – czuje tamte zapachy, ciepło słońca na skórze, a nawet słyszy śmiech i kroki. W jego wspomnieniach jest to cudowny, wspaniały, ale utracony już raj. Podmiot idealizuje więc swoje dzieciństwo, ale powrót do niego nie jest już możliwy.