Znany epos grecki “Odyseja” Homera to wraz z “Iliadą: jeden z najstarszych zabytków literatury europejskiej i datowana jest na VIII wiek przed naszą erą. Początkowo przekazywana była wśród odbiorców ustnie – najprawdopodobniej Homer śpiewał ją heksametrem. Tłumaczenie tego eposu na łacinę było prawdopodobnie pierwszym tłumaczeniem w historii literatury europejskiej. “Odyseja” opowiada między innymi o losach wojny trojańskiej, jej zakończeniu oraz o wędrówce Odyseusza, powracającego do domu z wojny. Homer zawarł w niej wiele motywów literackich, które w kolejnych wiekach były wykorzystywane przez autorów.
Motyw wędrówki
Motywem, na którym opiera się znaczna część “Odysei” jest wędrówka jej głównego bohatera, czyli Odyseusza. Stara się on powrócić do Itaki, do swojego domu po zakończeniu dziesięcioletniej wojny trojańskiej. “Odyseja” obejmuje czterdzieści dni z tułaczki Odysa, ale przedstawione retrospekcje wskazują, że wędrówka ta łącznie trwała dziesięć lat – wraz z wojną trojańską daje to dwadzieścia lat nieobecności Odyseusza w domu. W trakcie podróży do Itaki bohatera i jego załogę spotykają liczne niebezpieczeństwa, które utrudniają im powrót do domu i zagrażają ich życiu. Spotykają oni między innymi mityczne potwory, takie jak cyklop Polifem czy syreny. Odyseusz jest także więziony – czarodziejka Kirke zamienia jego towarzyszy w świnie i przetrzymuje go na swojej wyspie przez rok, a z kolei nimfa Kalipso widzi w nim swego nieśmiertelnego męża i zmusza go do spędzenia z nią siedmiu lat. W trakcie swojej wędrówki Odyseusz stopniowo traci statki oraz ludzi, towarzyszących mu w tej podróży. Ostatecznie do Itaki powraca z jednym statkiem. Trudności, które bohater napotyka na swojej drodze, wynikają z gniewu Posejdona – Odyseusz oślepił cyklopa Polifema, syna Posejdona, bóg zaczął więc mścić się na bohaterze. Posejdon nie jest jednak jedynym bogiem, który pojawia się w życiu Odyseusza – wspiera go bowiem bogini Atena. Odyseusz stał się symbolem walki przeciwko przeszkodom za wszelką cenę oraz bohatera, który nie poddaje się i dąży do zrealizowania swojego celu.
Motyw zemsty
W “Odysei” pojawia się także motyw zemsty. Bóg Posejdon chce się zemścić na Odyseuszu za oślepienie jego syna – cyklopa Polifema. Bóg mórz i oceanów reaguje w eposie w bardzo ludzki sposób na krzywdę swojego dziecka i od tego czasu ściga Odyseusza i nie pozwala mu spokojnie wrócić do Itaki. Posejdon zsyła na Odyseusza między innymi burzę, która rozbija jego tratwę. Zemsta jest więc motywem uniwersalnym, przynależącym do świata ludzi oraz bogów. To właśnie zemsta spowodowała, że wędrówka Odyseusza wydłużyła się i spędził on kolejne lata daleko od swojej żony i domu rodzinnego. Zemsta dotknęła więc także niewinnych ludzi, jak na przykład żona Odyseusza, Penelopa oraz lud Feaków, który udzielił bohaterowi pomocy.
Motyw mitologii
W eposie równolegle występują dwa plany i rzeczywistości – ludzki oraz boski. Przeplatają się one wzajemnie i wpływają na siebie. Bogowie są takimi samymi bohaterami utworu co ludzie – mają swoje problemy i motywacje oraz ingerują w człowiecze losy. Posejdon mści się na Odyseuszu za oślepienie cyklopa Polifema, Atena wspiera działania bohatera, a Zeus nakazuje nimfie Kalipso uwolnienie bohatera, który spędził na jej wyspie siedem lat. Z drugiej strony najwyższy z bogów postanawia ukarać Odysa i jego towarzyszy za zjedzenie bydła i zsyła na nich burzę z piorunami i w efekcie tego zatapia jeden z ich statków. Bogowie są więc w eposie ludzcy, ulegają emocjom, mają swoje plany i motywacje.
Motyw wierności
W eposie motyw wierności jest przedstawiony za pomocą żony Odyseusza, Penelopy. Przez dwadzieścia lat oczekiwała ona na powrót swojego męża z wojny trojańskiej, nie ulegając namowom otaczających ją zalotników. Przez te wszystkie lata wierzyła – wbrew wszystkim – że Odyseusz żyje i wróci do niej. Na różne sposoby opóźniała działania otaczających ją mężczyzn i opóźniała ślub – na przykład przez kilka lat tkała całun, który pruła nocami, by trwało to dłużej. Penelopa stała się dzięki temu symbolem miłości, wierności oraz wytrwałości, które zostały nagrodzone. Odyseusz ostatecznie wraca do Itaki i przegania zalotników Penelopy. Trud Penelopy zostaje nagrodzony.
Motyw tęsknoty
W “Odysei” pojawia się także motyw tęsknoty – za ojczyzną, za domem, za ukochaną osobą. Tęsknota ta napędza działania bohaterów – Odyseusz pokonuje kolejne przeszkody, by wrócić do Itaki, a Penelopa odpędza zalotników i czeka na swojego męża. Odyseusz tęskni za rodzinną Itaką tak bardzo, że nic nie jest w stanie odwieść go od podróży do niej, nawet nieśmiertelność i młodość obiecane przez nimfę Kalipso. Ojczyzna jest dla bohatera jedną z najwyższych wartości. Tęsknota za nią nie pozwala mu na rozpoczęcie nowego życia w innym miejscu, z innymi osobami. Jest więc ona bardzo wyraźną siłą, wpływającą na decyzje bohaterów eposu.
Motyw władzy
Motyw władzy objawia się w problematyce objęcia tronu Itaki pod nieobecność Odyseusza. Gwarantuje go ręka jego żony, Penelopy. Odyseusz wraca jednak do Itaki i pozbywa się konkurentów do tronu i zalotników swojej żony. Jest on więc królem-patriotą, wypełniającym swoje obowiązki.