“Zemsta” to komedia Aleksandra Fredry, która po raz pierwszy wydana została w roku 1834. Fredro tworzył w epoce romantyzmu i uznawany jest za najwybitniejszego polskiego komediopisarza. Komedia “Zemsta” inspirowana była znalezionym przez Fredrę dokumentem dotyczącym zamku Kamieniec w Odrzykoniu (który w posagu wniosła mu jego żona), którego poprzedni właściciele, reprezentujący dwa rody, byli ze sobą skłóceni. Komedia Fredry pełna jest znaczących motywów literackich.
Motyw zemsty
Motyw zemsty jest ważny i powiązany z tytułem całej komedii Fredry oraz określa główną motywację jej bohaterów. Działania Cześnika i Rejenta oparte są bowiem na chęci zemsty i opierają się na długotrwałym konflikcie między nimi. To właśnie chęć zemsty sprawia, że zachowują się w konkretny sposób, pozbawiony racjonalności i uciążliwy dla ich otoczenia. Jest też ona głównym celem wszystkich działań – bohaterom nie chodzi na przykład o korzyści materialne, tylko o zemszczenie się na przeciwniku. Cierpią przez to najbliżsi Cześnika i Rejenta, a nawet osoby postronne, tacy jak robotnicy zatrudnieni do naprawy muru granicznego. Ostatecznie konflikt ten przewrotnie doprowadza do małżeństwa zakochanych w sobie młodych – Klary i Wacława – którzy obawiali się, że rodowa waśń ich rozdzieli.
Motyw miłości
W komedii pojawia się także motyw miłości, która łączy Klarę Raptusiewiczównę oraz Wacława Milczka oraz historia dawnej miłostki Wacława i Podstoliny. To właśnie najmłodsze pokolenie żywi do siebie prawdziwe uczucia, starsi bohaterowie szukają dla siebie małżeństw korzystnych finansowo, nie szukają więc oni prawdziwej miłości i jej nie pragną. Uczucie Wacława i Klary jest zagrożone przez konflikt rodowy, nie mogą się oni ujawnić ze swoim związkiem, a ich miłość staje się tajemnicą. Przypomina to nieco historię Romea i Julii, ale tym razem autor postanowił, że skończy się ona szczęśliwie – w wyniku intrygi Cześnika, który chce się zemścić na Rejencie, jego bratanica – Klara – wychodzi za swojego ukochanego Wacława, czyli syna Rejenta. Innymi przedstawieniami motywu miłości są zaloty Papkina do Klary oraz dawne uczucie, które niegdyś łączyło Wacława z Podstoliną.
Motyw walki
Motyw walki pojawia się w komedii pod różnymi postaciami i nie zawsze jest to walka fizyczna. Cześnik i Rejent prowadzą głównie walkę słowną, posługują się podstępami i groźbami, by wystraszyć przeciwnika, nie dochodzi jednak między nimi do poważnych rękoczynów. Nawet walka z robotnikami, których zadaniem było załatanie muru granicznego, nie rozwinęła się w stronę fizycznej agresji – Rejent próbował ich namówić do złożenia fałszywych zeznań, że w czasie walki odnieśli oni obrażenia. Cześnik i Rejent ostatecznie mają stanąć do pojedynku, ale powstrzymuje ich ślub Klary i Wacława. Walka ukazana jest więc w “Zemście” w sposób nie do końca poważny.
Motyw stereotypów szlacheckich
W utworze Fredro posłużył się motywem szlachty i towarzyszących jej stereotypów, by zobrazować tę grupę społeczną, której sam był reprezentantem. Jego bohaterowie – Cześnik oraz Rejent – pochodzą ze szlachty o średniej wielkości majątkach. Cześnik rozporządza majątkiem swojego najpewniej zmarłego brata, natomiast Rejent sam zapracował na zgromadzone przez siebie dobra. autor wypunktował w “Zemście” wady sarmackich obyczajów, którymi kierowała się szlachta. Bohaterowie jego tekstu są kłótliwi, pamiętliwi, małostkowi, mściwi i kierują się głównie swoim dobrem materialnym. Szczęśliwe zakończenie komedii nie jest ich zasługą, tylko młodszego pokolenia. Fredro opisuje te wady, dając czytelnikowi do zrozumienia, że to między innymi one przyczyniły się do upadku Polski i jej znalezienia się pod zaborami.
Motyw intrygi
W “Zemście” bohaterowie nieustannie planują, knują i próbują osiągnąć swoje cele z pomocą licznych spisków, dlatego też wyróżnić w tekście można także motyw intrygi. Cześnik I rejent milczek nieustannie próbują sobie w ten sposób dopiec – przykładowo Rejent próbuje namówić robotników przegonionych przez Cześnika do złożenia fałszywych zeznań i oświadczenia, że w wyniku tej interwencji odnieśli oni obrażenia. Cześnik z kolei próbuje w tajemnicy doprowadzić do ślubu Wacława i Klary, by w ten sposób zaszkodzić Rejentowi. Fredro ukazał liczne przepychanki między szlachcicami jako przykład ich małostkowości i mściwości i dał w ten sposób do zrozumienia, co sam sądzi o takim zachowaniu.
Motyw muru
Bardzo ważnym motywem w “Zemście” jest mur graniczny, oddzielający dwie części zamku zajęte przez Cześnika i Rejenta. Czytelnika ma więc do czynienia z fizycznie istniejącym murem oraz tym metaforycznym, postawionym między zwaśnionymi rodami na fundamencie wieloletniego konfliktu. To symbol wszystkiego, co dzieli skłóconych szlachciców. Mur staje się także powodem kolejnego sporu, Cześnik chce bowiem załatać powstałą w nim dziurę, a Rejent nie chce dopuścić do tego. Dziura w murze jest także łącznikiem tych dwóch światów, dzięki któremu widują się młodzi zakochani, czyli Wacław i Klara. Dopiero zburzenie symbolicznych murów pozwala na szczęśliwe zakończenie i ślub w młodszym pokoleniu.